Obszar gminy Dobroszyce jest terenem o dużym nasyceniu cennymi obiektami zabytkowymi z różnych epok i formacji stylowych, reprezentujących na ogół wysoki poziom artystyczny. Są to: kościoły, plebanie, zespoły pałacowo – parkowe, folwarki, budynki mieszkalne i gospodarcze, założenia cmentarne. Zachowały one elementy pierwotnych układów urbanistycznych. W okresie powojennym stopień zachowania historycznie ukształtowanych układów zabudowy poszczególnych miejscowości nie uległ zasadniczym zmianom. Zachowane zabytki architektury legitymują się stosunkowo nowymi metrykami. Żadna z budowli nie sięga wstecz poza wiek XVIII. Świadczy to niewątpliwie, że wcześniej istniała przede wszystkim zabudowa drewniana.

 

Do najcenniejszych zabytków na terenie gminy Dobroszyce należą:

 

Dobroszyce – układ przestrzenny miejscowości

 

Obecny układ przestrzenny Dobroszyc powstał w wyniku połączenia w jedną całość kilku następujących po sobie etapów rozwoju miejscowości. Pierwotnie Dobroszyce były wsią, prawdopodobnie wielodrożną z luźną zabudową po obu stronach dróg z rozległym założeniem pałacowo – folwarcznym wraz z parkiem, zlokalizowanym w południowo – zachodniej części wsi. Południowa część miejscowości została rozplanowana w formie zabudowy miejskiej składającej się z prostokątnego rynku i odchodzących od niego ulic, z których jedna, biegnąca na linii północny – wschód i południowy – zachód jest przelotowa i wyznacza oś kompozycyjną całego założenia. Zabudowa w tej części jest w przewadze kamieniczna, zwarta, pierzejowa, związana ściśle z historycznym podziałem na działki siedliskowe.

 

Dobroszyce – zespół kościelny

 Zespół kościelny w Dobroszycach

 Zespół kościelny w Dobroszycach

Na zespół kościelny składają się:

• Zakład dla Sierot – Przytułek Amalii, obecnie Ośrodek Szkolno – Wychowawczy;
• Kościół parafialny p.w. św. Jadwigi;
• Duszpasterstwo (plebania);
• Dom mieszkalno – gospodarczy;
• Budynek gospodarczy (warsztat) + transformator;
• Ogrodzenie i bramki.

 

Zespół został wzniesiony w latach 1892 – 1894 nad rozlewiskami rzeki Dobra jako sierociniec dla dzieci fundacji „Amalienstift" powołanej przez księżną Amalie von Dyherm – Czetritz. Opiekę nad dziećmi sprawowały siostry Elżbietanki z Wrocławia, które kształciły opuszczoną młodzież w różnych zawodach. Pracami budowlanymi kierował radca budowlany kurii metropolitarnej Josef Ebers, który wprowadził wiele typowych dla siebie form unowocześnionego neogotyku w technice starannego muru z czerwonej cegły licówki. Założenie ma symetryczny trójskrzydłowy układ. 

Po I Wojnie Światowej oprócz sierot zaczęto przyjmować także młodzież męską z rozbitych rodzin, kształceniem których zajęli się Bracia Szkolni. Uczyli ich przede wszystkim rzemiosła w warsztatach: krawieckim, szewskim, ślusarskim, stolarskim, wikliniarskim i kuźniczym. Oprócz tego prowadzone było na wysokim poziomie gospodarstwo rolne.

W czasie II Wojny Światowej byt tu zlokalizowany obóz jeniecki, a po jego likwidacji niemiecki szpital przyfrontowy. W 1966 roku ponownie powołano tu Zakład Wychowawczy, który 12 lat później otrzymał nazwę Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego dla dzieci i młodzieży upośledzonych intelektualnie. Po ponad 40 latach (29 stycznia 2002 roku) obiekt powrócił w ręce Kościoła Wrocławskiego. Nieodpłatnie, Caritas Archidiecezji Wrocławskiej, przekazały go władze powiatu oleśnickiego.

 

 Kościół parafialny p.w. św. Jadwigi w Dobroszycach

 

Kościół powstał w miejscu poprzedniego, drewnianego, dzięki wdowie, księżnej Marii Elżbiecie w latach 1785 – 1787. W 1825 roku dokonano remontu. W drugiej połowie XIX wieku kościół uległ pożarowi. Wykorzystując pozostałe elementy, w latach 1894 – 1895 odbudowano go w stylu neogotyckim, używając przy tym charakterystycznej cegły. Kościół posiada jedną nawę bez wyodrębnionego prezbiterium. Na wieży znajduje się barokowy hełm. Po zakończeniu II Wojny Światowej kościół został przejęty od protestantów, a od 1957 roku stanowi odrębną parafię. Obecnie należy do Dekanatu Oleśnica Śląska Zachód, wchodzącego w skład Archidiecezji Wrocławskiej.

 

Dobroszyce – pałac z ogrodami dworskimi

 Pałac w Dobroszycach

 

 Pałac w Dobroszycach

 

Pałac w Dobroszycach wzniesiony w latach 1589 – 1601 przez Andreasa von Huegela jako dwór obronny, utrzymany w stylu renesansowym. Obiekt zaprojektowano jako dwukondygnacyjny, czteroskrzydłowy, na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem, a także otaczającymi go wałem i fosą. W 1663 roku, jak cała miejscowość pałac przeszedł w ręce Sylwiusza Nimroda, który zmarł rok później. Jego syn Juliusz Zygmunt w 1765 roku przebudował pałac na rezydencję książęcą o formie renesansowo – barokowej, zbliżając się tym samym ku popularnej wówczas formie pałacu – fortecy („palazzo in fortezza"). W 1792 roku dwór stał się własnością dynastii saksońskiej. W 1853 roku, za czasów Fryderyka Wilhelma von Braunschweig poddany został znacznej przebudowie i pełnił rolę mieszkania zarządców domeny książęcej (w tym okresie zlikwidowano niestety znane z XVIII wiecznych rysunków barokowe wolutowe szczyty). Do II Wojny Światowej majątek był własnością rodziny von Retter.

Po roku 1945 obiekt przejęło państwo polskie. W latach 1975 – 1985 nastąpił dewastacyjny remont, który spowodował zniszczenie znacznej części oryginalnego wystroju. Obecnie pałac znajduje się w rękach prywatnych. We wnętrzu dworu w piwnicach zachowały się sklepienia kolebkowe, sklepienia w przyziemiach z charakterystycznymi wczesnobarokowymi „dzióbkami" usytuowane w pomieszczeniach narożnych, a wyżej drewniane stropy. Wczesnobarokowy wystrój reprezentowały: manierystyczny portal z maską w kluczu łuku z końca XVII wieku, profilowane obramienia okienne (tak zwane fasciowe), barokowa klatka schodowa z około 1675 roku i stiukowe barokowe dekoracje sali audiencyjnej i teatralnej (wymienionej w opisie z 1706 roku) z charakterystycznymi umieszczonymi w niszach wazonami z bukietami kwiatowymi.

Założenie folwarczne pochodzi dziś głównie z przełomu XIX i XX wieku. Zachowały się wzniesione z czerwonej cegły oficyny, stajnie i budynki gospodarcze. Najstarszym budynkiem jest oficyna nr 2 usytuowana na zachód od pałacu o klasycystycznych formach, z datą 1821 i herbem Fryderyka Wilhelma Brunszwickiego nad wejściem i zachowującymi jeszcze barokowe formy drzwiami. Z dawnego założenia parkowego zachowały się: 300–letni cis zlokalizowany przy elewacji zachodniej pałacu, miłorząb dwuklapowy i sosna wejmutka. Wcześniejszy XVII wieczny ogród przybrał w końcu XIX wieku charakter typowego naturalistycznego parku ograniczonego od południa sztucznym ciekiem wodnym.

 

Dobra – zespół dworski

 Dwór w Dobrej

  Dwór w Dobrej

  Dwór w Dobrej

Założenie dworskie usytuowane jest po północnej stronie miejscowości Dobra. Składa się na nie dwór obronny z wieżą alkierzową wzniesiony w latach 1631 – 1632, zbudowany na tak zwanym „la motte" (wzgórku) przez księcia Karola Fryderyka Podiebrada, pierwotnie otoczony wodami jeziora oraz skromny naturalistyczny park, założony w latach 60–tych XIX wieku. W 1633 roku do pałacu dobudowano narożną wieżę. Początkowo dwór służył jako archiwum ksi ążęc e. W 1673 roku pałac stał się rezydencją wdów po książętach oleśnickich. Obiekt był kilkakrotnie przebudowany, lecz w jego elewacji zachowało się oryginalne sgrafitto. W latach 1909 – 1910, po kolejnej przebudowie, pałacowi nadano formę pseudobarokową z wykorzystaniem wysokich piwnic sklepionych kolebkowo. Obecnie w obiekcie znajduje się hotel.

 

Pałac w Dobrzeniu

 Pałac w Dobrzeniu

  Pałac w Dobrzeniu

 

Założenie parkowo – pałacowe znajduje się w centralnej części wsi Dobrzeń. Pałac powstał w 1891 roku jako neorenesansowa adaptacja wcześniejszego obiektu dla Rudolfa von Kulmitz. Bryła nakryta mansardowym dachem akcentowana jest wieżą, wielobocznymi ryzalitami i tarasami. Z północnym narożnikiem budowli połączony jest budynek oranżerii, a od północy w sąsiedztwie znajduje się XIX wieczny murowany pawilon o pseudobazylikowej konstrukcji z tarczami zegarów w elewacjach.

W najbliższym otoczeniu pałacu znajdują się też pozostałości pawilonu cieplarni, a dalej spichlerze i stajnia. Wnętrza zachowały neorenesansowy i neobarokowy wystrój stiukowy. W założeniu folwarcznym widoczne są ślady dawnego basenu, fontanny i ptaszarnia. Na północny – wschód od pałacu rozciąga się reprezentacyjny park.

 

Siekierowice – zespół pałacowo-parkowy z kaplicą rodu Puttkamerów

Kaplica Puttkamerów w Siekierowicach

 

Majątek w Siekierowicach należał przed 1629 rokiem do rodziny Heugel, a od 1749 roku do rodziny Puttkamerów, w rękach której pozostał do 1945 roku. W 1786 roku Marcin Antoni von Puttkamer, który ustanowił w Siekierowicach majorat, wzniósł nie zachowany do dzisiaj pałac, któremu towarzyszył ozdobny barokowy ogród. W drugiej połowie XIX wieku ogród został przekształcony w naturalistyczny park z zachowanymi obecnie 120–letnimi dębami. Obecny budynek pałacu, kompletnie przebudowany i pozbawiony cech stylowych, powstał w XX wieku na miejscu starszej, znanej z mapy z 1826 roku budowli.

Kaplica z połowy XIX wieku usytuowana jest w południowym skraju parku krajobrazowego, na małym wzgórku pośrodku wyspy na stawie. Jest to neogotycka ośmioboczna budowla (jest to nawiązanie do formy gotyckich centralnych kostnic, np.: nie zachowana już kaplica św. Maternusa przy kościele św. Elżbiety we Wrocławiu), nakryta namiotowym dachem, z ostrołucznymi oknami z przewlekanymi kratami i wejściem z kutymi metalowymi dwuskrzydłowymi wrotami i sklepionym kopułowo wnętrzem. Wokół kaplicy Puttkamerów był cmentarz rodowy. Usytuowanie obiektu wskazuje na wielkie romantyczne fascynacje fundatora i budowniczego.

 

Ogółem na obszarze gminy Dobroszyce ponad 200 obiektów oraz historycznych układów i założeń posiadających wartości kulturowe, zostało wpisanych do ewidencji zabytków, w tym:

 

• 13 historycznych układów ruralistycznych;
• 122 budynki mieszkalne;
• 3 kościoły;
• 2 dwory z zabudową towarzyszącą;
• 2 pałace z obiektami;
• 6 cmentarzy ewangelickich;
• 2 cmentarze katolickie;
• 16 stodół;
• 4 obory;
• 8 budynków gospodarczych;
• 2 budynki inwentarskie;
• 2 spichlerze;
• 1 młyn;
• 1 kuźnia;
• 1 zagroda;
• 1 szkoła;
• 1 przedszkole;
• 1 zespół dworca kolejowego z trzema budynkami;
• 3 obiekty obiekty usługowe;
• 2 budynki transformatorowe;
• 1 park dworski;
• 1 wieża przeciwpożarowa.

 

Generalnie obiekty zabytkowe występują we wszystkich miejscowościach. Największym ich nasyceniem charakteryzują się Dobroszyce gdzie znajduje się 46 obiektów zabytkowych. Znaczne nasycenie obiektów zabytkowych występuje także na terenie sołectw: Dobrzeń (36), Strzelce (29), Białe Błoto (24), Malerzów (15), Nowosiedlice (15), Łuczyna (13), Dobra (11) i Siekierowice (10). Natomiast najmniejszym nasyceniem obiektów zabytkowych charakteryzują się sołectwa: Bartków (5), Miodary (5), Mękarzowice (2) i Sadków (2). Na terenie wsi Nowica nie występują obiekty ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków. Wśród obiektów zabytkowych najliczniejszą grupę stanowią budynki mieszkalne. Licznie reprezentowane są także obiekty przemysłowe i gospodarcze (magazyny, spichlerze, stodoły, obory). Rzadziej występują obiekty sakralne (kościoły, kaplice, kapliczki, plebanie) oraz obiekty użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, świetlice, remizy strażackie i budynki administracyjne), a także obiekty techniczne i inne (stacje transformatorowe, ogrodzenia, bramy, itp.). Obecnie na terenie gminy 18 obiektów figuruje w rejestrze zabytków województwa dolnośląskiego, zaś ogółem gminna ewidencja zabytków obejmuje 213 obiektów.